MỘT MIỀN RONG RÊU   -   CAO MỴ NHÂN 

Dòng sông Tràng Cát không biết phát xuất từ đâu và chảy tới đâu . Khi chúng tôi dừng lại ở mặt đê bên kia sông , để chờ đò qua bên này sông , thì mặt trời đã rớt hẳn xuống đáy sông , để lại một không gian mờ mờ nhàn nhạt ...
Chỉ có 3 chị em tôi đứng trên mặt đê ấy . 
Chị lớn nhất của tôi 16 tuổi , chị thứ nhì 10 tuổi , còn tôi lên 8 . 
Vậy mà sau này tôi nhớ một số chi tiết còn hơn các chị tôi . 
Trên đê như vậy , tôi thấy dòng sông trước mặt như chia ra 2 phần rõ rệt  : bên phía đông tối sậm , bên phía tây lại sáng rực lên mầu của một  hoàng  hôn  bão bùng sắc lửa . 
Có một chiếc thuyền trôi rất chậm . Mấy bóng đen ở bờ sông đối diện , cứ cúi gập người xuống  , kéo chiếc thuyền chở chi mà đầy nhóc , mấy bóng đen đó , người nào người nấy phải quàng lên vai một giây chão được cột một đầu vào chiếc thuyền , đầu giây bên này , thì trong tầm tay ...di chuyển  thuyền hàng .
Một giọng nói từ mấy người nêu trên vang  xa : 
Này muốn qua sông thì lội thôi, lòng sông cạn lắm , không có đò ngang sông này đâu mà đợi . 
3 chị em tôi bắt đầu lẫm dẫm trườn xuống sườn đê , rồi ngại ngần ngó xuống đáy nước trong veo ... Ô , lòng sông đầy cát trắng , long lanh  , mờ ảo vì trời đang hạ nắng xuống dần dần ...
Lại có bóng người bên bờ cát ra sông . Chị lớn tôi hỏi thăm : 
Dì ơi , có phải trong kia là làng Tràng Cát không  ?  Có phải ông Phó Vu  ở làng Tràng Cát không  ?  Làm sao qua được bên ấy  ? 
Không phải là phụ nữ lớn tuổi , có giọng nói trẻ hơn : đây là làng Tràng  Cát  , ông Phó Vu ở  giữa xóm đầu tiên . Sang sông đi , nước chỉ tới bụng thôi . 
3 chị em tôi dắt díu  nhau  ,  lõm bõm qua sông ...
Sang tới bên này  sông , giải cát trắng chạy song song với dòng sông , như đôi bạn chí thiết  . , nhưng lui vào trong xa , là một bờ bãi cây vừng khô khan  , có những sợi lông gai  nham nhám  ...
Bãi cây vừng trồng trên bờ cát , cũng liền tù tì như cát , như sông , không có khoảng cách phân chia  . 
Nhưng dòng sông , vạt cát thì vậy , liền tù tì  , chứ bãi cây vừng cũng phải chừa một vài lối đi  cắt ngang bờ cát , để cho người từ làng ra sông , hay từ sông  vào làng , có thể xuất nhập thôn xóm dễ dàng , không phải vạch  cây lá vướng víu  này kia ...
Chủ nhân tên Vu , giữ chức phó lý  , tức phụ  tá Lỳ trưởng , nên gọi Phó Vu . 
Chúng tôi đã đứng trước cửa nhà ông Phó Vu  . Là một khu 2,3 căn nhà ngói  , quanh một sân vườn lớn , có hàng rào hoa ngâu bao quanh , cổng ngõ làm theo kiểu tam quan  gồm cửa lớn chính ở giữa , cửa phụ 2 bên nhỏ thôi . 
Nghe tiếng chó sủa  , ông Phó Vu ra tận cửa đón chúng tôi  . 
Phó Vu mặc  bộ đồ bằng vải đũi trắng bới tóc củ hành  , và đặc biệt răng đen . Ông Phó Vu  mới 30 tuổi ,  nhưng có tới 3 bà vợ , 6, 7 đứa con gái , chỉ có 1  con trai  3 tuổi , ông cõng nó trên lưng  , nó ăn bánh rán toàn mật , rồi  trét mật đó lên mái tóc và búi tóc bới của ông , mới thần sầu chứ . 
Ông nói bố mẹ tôi đang trên đường đi , tới sau , nhưng chị em tôi cứ đứng ở cửa, Phó Vu nói sẵng : 
"  Vào nhà  đi , ai ăn thịt chị em mày đâu . "
Tôi kịp nhìn thấy  bộ  răng đen đều đặn của ông , chết khiếp trước cái miệng tối om khi ông Phó Vu  nói  " ăn thịt chị em mày  " .  
Và cũng chỉ 7, 8 năm sau , tôi đã càng ngày càng thấy sự lố bịch , quê mùa , dốt nát của Phó Vu hồi đó . 
Nhưng rồi mất hút cái dĩ vãng ngắn ngủi trong đời , nếu hôm nay tôi không ăn mấy cái bánh tro  do nhà tôi cúng Tết Đoan Ngọ  ( 5/5.  Âm lịch  ) như thường lệ , là một mâm những sôi chè , bánh ú  tro , và rượu nếp  , trong Nam kêu là cơm rượu ...cùng tuỳ nghi nhà ai muốn thêm gì hoa trái như mít , nhãn , chôm chôm ...
Cũng một thoáng đăm chiêu , ngó ra vườn sau , nghe bụi  hoa ngâu  ...Mỹ  thơm mùi dân dã  , bỗng nhớ  hàng rào nhà ông Phó Vu năm ấy , quá xa xưa...
Đồng thời  nhớ  " đoạn đường  "  3 chị  em  tôi từ nhà ông Phó Vu ra bờ sông Tràng Cát hôm sau , để mở mắt thật to , ngó thẳng mặt trời đúng giờ Ngọ , xong mỗi đứa ngắt một bông hoa vừng , tức là  hoa mè trong Nam , nhắm mắt lại , sát hoa vừng lên mắt , giống như mọi người làng Tràng Cát giữ tục lệ  Tết Đoan Ngọ  lạc hậu  vầy : 
Mùng năm , tháng năm , đi  hái hoa vừng 
Đắp đi , đắp lại , mày đừng đau tao ...
Tức là đắp hoa vừng lên mắt ngày Tết Đoan Ngọ , để không bị đau mắt . 
Ôi những tập tục , những lề thói ở riêng những miền rong rêu sâu thẳm  , trên khắp nẻo đường đất nước  , chắc còn nhiều lệ  làng  khác nữa , mà bất cứ ai  VN cũng ít nhiều  gặp phải , nhưng chẳng ai đặt nặng vấn đề , vì đó là ... thói quen từ thời nào của quê cha , đất tổ mỗi làng xóm vậy thôi . 

        CAO MỴ NHÂN (HNPD)